Het woordenboekspel is een vermakelijk gezelschapsspel, en het kost niets. Dat wil zeggen, als je al een woordenboek hebt, vellen papier die blank zijn op tenminste één zijde, en een aantal pennen dat groot genoeg is voor het hele gezelschap. Dan heb je alles.
Ik heb het gespeeld met tussen de zes en achttien mensen. Men speelt individueel, en het gaat misschien minder om wie er wint, dan dat het een leuk tijdverdrijf is.
Het spelverloop is simpel. Je neemt een woordenboek uit je boekenkast in een taal die iedereen kent, of een woordenboek van een taal die niemand kent, maar dan moet het een tweetalig woordenboek zijn, het liefst in beide richtingen. Meestal wordt het met een (dik) eentalig woordenboek gespeeld. Alle deelnemers hebben een pen om mee te schrijven en een vel papier. Eén persoon heeft het woordenboek.
De persoon die het woordenboek heeft, is elke ronde anders. Wie dat is, wisselt elke beurt, bijvoorbeeld naar de persoon rechts van de woordenboekhouder, of de winnaar van de vorige ronde.
Hoe verloopt het spel? De woordenboekhouder zoekt een woord op waarvan hij of zij vermoedt dat niemand het kent. Bijvoorbeeld “takkeling” of “exopurisme”. De woordenboekhouder leest het woord hardop, maar zegt niet wat het betekent. De woordenboekhouder schrijft de betekenis van het woord, ongeveer zoals het staat in het woordenboek, neer op hun vel papier. Alle anderen kennen de juiste betekenis van het woord niet, maar zij schrijven het woord op, gevolgd door een alternatieve betekenis van dat woord. Misschien iets grappigs, misschien een betekenis die waarschijnlijk klinkt, of, in het geval dat iemand de betekenis toevallig kent, de juiste beschrijving. In alle gevallen wordt de betekenis geformuleerd zoals het in een woordenboek te vinden zou kunnen zijn.
Daarna verzamelt de woordenboekhouder alle vellen met het woord met de voorgestelde betekenissen van alle spelers. De woordenboekhouder husselt de vellen door elkaar, en daarna leest de woordenboekhouder ze een voor een voor:
“Een takkeling is: een onaangenaam persoon. Vgl. takkelijer”.
“Een takkeling is: een leerling-boswachter die zich voornamelijk met kleinere bomen bezighoudt”.
“Een takkeling is: (vulgair taalgebruik onder homoseksuelen): jongeman met penis erectus”.
“Een takkeling is: het omverlopen van een voetbalspeler door een andere voetbalspeler. Van Engels ‘tackle, tackling’.”
“Een takkeling is: een vogel die van tak tot tak springt.”
“Een takkeling is: (soldatenslang): een nieuwe aangekomen rekruut bij de marine.”
Enzovoorts. Om het geheugen op te frissen, en om te kunnen stemmen, leest de woordenboekhouder ze nog een keer voor, misschien in verkorte vorm. Dan stemmen alle personen in het gezelschap, behalve de woordenboekhouder, voor het beste/grappigste/meest waarschijnlijke antwoord, door dat hardop te zeggen.
Dan volgt de puntentelling. Als jouw voorstel door iemand wordt gekozen, krijg je één punt. De woordenboekhouder onthult dan welke betekenis de juiste is. Als jij de juiste betekenis hebt geraden, die van het woordenboek, krijg je ook een punt. De spelers zelf houden hun eigen score bij, of aangewezen personen houden de score bij voor allemaal. Zo gaat het spel door, steeds met een nieuwe woordenboekhouder, totdat iedereen een beurt heeft gehad, of tot men er genoeg van heeft. Degene met de meeste punten wint. Misschien is er zelfs een prijs te winnen.
Dit was de eentalige versie van het spel, men kan het ook met een tweetalig woordenboek spelen, en dat is vooral geëigend voor internationale gezelschappen. We speelden het laatst met een woordenboek “Latvian-English”. Iedereen was de Engelse taal machtig, niemand sprak of verstond Lets. De woordenboekhouder zoekt een woord op, bijvoorbeeld “bikses”, en iedereen schrijft een mogelijke betekenis in het Engels, of in een andere afgesproken taal. Verder verloopt het spel hetzelfde als in de eentalige versie.
Wat is een takkeling en wat is een Letse bikses? Zoek het zelf op en verbaas je!
Veel plezier met het spel! Laat in het commentaar weten hoe het was.
Peter Bakker is verbonden aan Aarhus Universiteit, Algemene Taalwetenschap. In zijn vrije tijd speelt hij soms gezelschapsspelen of hij fotografeert achtergelaten matrassen op straat (@mattresses_of_aarhus).
Dit volkslied moet het internationale lied van Europa zijn! Jawohl! 
Het levensverhaal van een spreker van Sinti Romanes 
Zijn Eskimo’s eters van rauw vlees? De etymologie van het E-woord 
Kunnen klanken betekenis hebben? Het bizarre geval van de West-Vlaamse tj en dj 
Welkom bij Lingoblog 
Een project over “Amagerhollands” van de Nederlandse minderheid in Denemarken