Een Nederlandse in Turkije

Laat ik maar met de deur in huis vallen: ik kan dit boek niet objectief beoordelen: ik heb, weliswaar lang geleden, op het gymnasium bij de auteur in de klas gezeten. Als je ouder wordt ga je je meer voor het verleden interesseren. Vorig jaar was ik derhalve – voor de allereerste keer van mijn leven – bij een reünie van mijn middelbare school, en daar sprak ik Inge De Bever kort. Ik moest haar overigens vragen wat haar naam was, want haar uiterlijk was veranderd. Daarna hebben we nog een lunch genuttigd en bijgepraat.

Als ik Inge niet gekend had, had ik het bestaan van het boek waarschijnlijk niet eens opgemerkt. Maar ik ben blij dat ik het gelezen heb. Het boek is een autobiografische roman – autobiografisch in de zin dat de hoofdpersoon hetzelfde heet als de auteur, Inge De Bever, of Inge Aksoycan-De Bever. Voor zover ik kan oordelen, hebben veel van de romanpersonages ook hun eigen naam behouden. Haar eigen leven lijkt sterk op het leven van de hoofdpersoon van het boek, al zijn er wel wat dingen aangepast in de tekst. Van personen die bescherming behoeven zijn echter wel de namen veranderd.

Inge de Bever ging na haar middelbare school klassieke talen studeren in een andere stad als waar ik ging studeren. Ze was daar in het studentenhuis verliefd geworden op een Turkse medestudent, en hij op haar. Ze trouwden, en bleven altijd in Nederland wonen. Ze wilde dus iets met talen doen en zo gaf ze een paar jaar les in klassieke talen, ging vervolgens met teksten werken, en werd vervolgens schrijfster. Dit is, na een boek over Mediterrane Nederlanders, haar eerste echte roman, en ze werpt zich binnenkort opnieuw op fictie. Ze werkt aan een nieuw boek.

Door haar huwelijk kreeg ze er een familie in Turkije bij, die ze regelmatig bezochten. Familieleden kwamen ook op bezoek in Nederland, vaak voor langere tijd. Dat was soms een oefening in tolerantie, en niet altijd gezellig.

Een groot deel van het boek gaat over deze schoonfamilie en de schrijfster’s eigen rol in de familie. Ze moest een balans vinden tussen zichzelf blijven en zich aanpassen aan de zeden van haar Turkse familie. Er is echter ook sprake van een verschil in culturele achtergrond: de schrijfster is in een woonwagen geboren, weliswaar in huizen opgegroeid in een degelijk gezin, maar haar schoonfamilie behoort tot de gegoede burgerij. Haar schoonouders en familie waren niet religieus en allebei arts, de schoonvader ook onderzoeker aan de Universiteit. Vooral de schoonmoeder speelt een belangrijke rol in het boek. Het contact is aanvankelijk onwennig en stijf en het verloopt in het begin uiterst stroef en benauwend. Maar gaandeweg worden de verhoudingen soepeler en zelfs liefdevol, en dat leidt tot grappige alsook ontroerende leesmomenten.

De persoonsbeschrijvingen van de mensen zijn een genoegen en vaak uiterst hilarisch. Bij het lezen over het uiterlijk en gedrag van de karakters krijg je als lezer een duidelijk beeld van ze, en ik bedacht me regelmatig dat het maar goed was dat de personen in kwestie de beschrijvingen niet zelf kunnen lezen.

Ook politieke ontwikkelingen spelen een rol. De schrijfster ontmoet haar man in een periode van grote politieke onrust en geweld in Turkije, en het eindigt in de jaren dat Erdoğan zichzelf geconsolideerd heeft tot een goedwillende dictator die mensen opsluit als ze hem niet goed gezind zijn. Zijn hete adem is voelbaar in de vorm van persoonsgerichte brieven die ook haar man vanuit Turkije ontving, zoals een stemadvies en allerlei vrijheidsbeperkende Turkse maatregelen. Zo mag men van Erdoğan bijvoorbeeld geen wijn meer drinken op een terrasje. De persoonlijke levens worden beïnvloed en duidelijk ook beperkt door de ontwikkelingen in de wereld, met name door de nipte verkiezingingsoverwinning van Erdoğan.

Dit is een blog over taal. Wat kan er gezegd worden over taal? Het boek is uitstekend geschreven: duidelijke taal, goede stijl. Het boek is ook spannend opgebouwd met een vlotte pen.

Hoeveel leren we over het Turks? De auteur heeft op twee manieren Turks geleerd. Eerst op de Universiteit als bijvak. Met haar man sprak ze altijd Engels en al snel Nederlands. Daarna leerde ze de Turkse spreektaal tijdens de vele bezoeken aan Turkije, en in gesprekken met de Turkse gasten in Nederland. De schoonouders spraken overigens ook goed Duits. Af en toe worden er Turkse woorden gebruikt in het boek, zoals wanneer er over gerechten gesproken wordt, en natuurlijk Turks wanneer er plaatsnamen en namen van wijken en gebieden worden genoemd, zoals in Ankara (geen aantrekkelijke stad) en Istanbul (een heerlijke metropool – nu tenminste nog wel). Door haar frequente conversaties met haar schoonmoeder kreeg ze te horen dat ze hetzelfde soort Turks sprak als zij.

In de Nederlandse tekst staan er in de dialogen die in Turkije plaatsvonden vaak aanspreekvormen als “mijn oudere broer” en “mijn tante”. Mensen worden in Turkije vaker aangesproken met een fictieve verwantschapsterm dan met een naam. Deze aanspreekvormen veranderen uiteraard naarmate de hoofdpersonen ouder worden, en het geeft een couleur locale.

De titel van het boek is uiteraard een verwijzing naar het tweede land van de schrijfster, alsmede de belangrijke rol die de schoonmoeder in het boek speelt, en wellicht ook de metamorfose die de schrijfster onderging toen ze zelf moeder werd. Op de voorkant prijkt dan ook haar eigen man, als kind nog, met zijn beschermende moeder.

Het is een goed boek en je hoeft geen band met Turkije te hebben om het boek te kunnen waarderen. Persoonlijk kreeg ik wel nostalgie naar Istanbul, waar ik ooit veldwerk deed naar minderheidstalen.  Men leert in het boek hoe dan ook heel andere aspecten van Turkije kennen, en men ontwikkelt werkelijk een emotionele band met de vier hoofdpersonen van het boek. Het was een waar genoegen het te lezen. Ik zie uit naar haar volgende roman.

Moederland. Een vrouwenleven in twee culturen.

Door Inge de Bever.

Uitgeverij Van Oorschot. 2019.

Peter Bakker wilde als gymnasiast schrijver worden maar werd taalkundige.

Een project over “Amagerhollands” van de Nederlandse minderheid in Denemarken Een Geschiedenis van de Nederlandse taal In de schatkamer van de dialecten: een Deens perspectief op Nederlandse dialectcollecties Een taalkundige schrijft een spannend boek over de derde persoon Hoe komen paddenstoelen aan hun naam? Een dame in een scootmobiel kent het antwoord Jeroen heeft een taalontwikkelingsstoornis. Over een stripboek over taalwetenschap.