Op het blog http://milfje.blogspot.com, waar dit eerder werd gepubliceerd, houden we ons het liefst zo min mogelijk met politiek bezig, want als je daar eenmaal aan begint, dan escaleert het al snel de pan uit en dan gaat het allemaal niet meer over taal. Toch wil ik vandaag aandacht besteden aan een stukje politiek, en wel aan nevenstaand lijstje, wat me op Twitter onder ogen kwam:
Wat willen de Deense sociaaldemocraten?
– Denen komen voorop te staan en zijn geen racist als ze zich zorgen maken over migratie.
– De Deense identiteit mag niet onder druk komen te staan.
– Migranten moeten verplicht integreren en loyaal zijn aan de Deense samenleving.
– Er komen 22 gebieden die op een gettolijst staan die moeten voldoen aan bepaalde criteria, zoals het percentage migranten, werklozen, criminaliteit.
– Nog maar 30 procent mensen van niet-westerse afkomst mag in zo’n getto wonen.
– Migrantenvrouwen krijgen verplicht een volledige baan of vrijwilligerswerk anders vervallen alle uitkeringen.
– Moslimvrouwen moeten emanciperen, moeten kunnen zoenen/trouwen met wie ze willen en niet door vaders of broers worden onderdrukt.
– Kinderen mogen niet naar de lagere school als ze geen vloeiend Deens spreken.
– Asielzoekers niet welkom, komen het land niet meer in. Ook niet als ze vluchteling zijn. Ze worden uitgewezen naar kampen in Noord-Afrika.
Het is een vertaling van ideeën over migratie van de Deense sociaaldemocratische partij, waar Lodewijk Asscher, van de Nederlandse sociaaldemocratische partij PvdA, onlangs ging praten om te kijken of hij en zijn partij er iets mee kunnen. Je kunt over alle punten op het lijstje behoorlijk discussiëren (loyaal aan de Deense samenleving?!), maar dat laat ik even aan anderen. Ik wil het op dit taalblog slechts hebben over het een-na-laatste punt:
‘Kinderen mogen niet naar de lagere school als ze geen vloeiend Deens spreken.’
Watwatwat? Wat is dát nou weer voor larie, zever en zotteklap? Zonder over politiek te praten is hier taalkundig ook wel het een en ander over te zeggen.
Laten we even van het goede uitgaan. De Deense sociaaldemocraten willen waarschijnlijk dat iedereen in Denemarken een gemeenschappelijke taal spreekt, het Deens. Dat is natuurlijk handig: dan kun je elkaar verstaan. Bovendien geeft een gedeelde taal ook een groter gevoel van gemeenschappelijkheid, ja, van een gedeelde identiteit. Wij zijn Deens en wij spreken Deens. Bovendien willen ze vermoedelijk onderwijs verschaffen aan iedereen, zodat iedereen dezelfde kansen krijgt, en op gelijke voet kan meedoen. Prima.
Trauma
Nu is het zo dat er in Denemarken (en trouwens in ieder land van de hele wereld) ook mensen wonen die de nationale taal niet als eerste taal geleerd hebben. Immigranten bijvoorbeeld. Uiteraard is het wenselijk dat zij zo’n gedeelde taal wel gaan leren, en verreweg de meeste immigranten willen dat ook graag. Of het ze ook lukt is een tweede – een taal vloeiend leren is bijzonder moeilijk, zeker wanneer je dat nog nooit gedaan hebt, überhaupt geen onderwijs gehad hebt, druk bent met trauma’s verwerken of met juridische procedures, weinig tweedetaalonderwijs krijgt, de vervolgcursus niet kunt betalen, of wanneer je geen werk hebt en daarom weinig met Nederlandstaligen in aanraking komt. Kortom: het mag in veel gevallen een wonder heten dat het überhaupt een beetje lukt.
Kinderen
Terug naar jonge kinderen. Stel, je bent vluchteling, en je komt in een nieuw land. Na allerlei ingewikkelde procedures krijg je een verblijfsvergunning en mag je blijven. Hoera! Snel, je kind naar de basisschool. In Nederland moet dat binnen drie maanden. Maar ho stop: in Denemarken mag je dan pas naar school als je de taal al vloeiend spreekt. Ik kan je verzekeren: er zijn weinig kinderen die binnen drie maanden een nieuwe taal leren. Sowieso: wanneer zou dat dan wel niet moeten? Ouders spreken die nieuwe taal zelf nog niet, en spreken dus hun moedertaal met hun kinderen. Dat is vrij logisch: zou jij de meest intieme gesprekken die je hebt in een vreemde taal voeren? Zou je slaapliedjes in het Engels zingen? Ontbijten in het Duits? Wanneer je die vreemde taal amper machtig bent? In de praktijk doen mensen dat niet; die gebruiken hun moedertaal.
En weet je: dat is zelfs beter voor de kinderen. Óók als de ouders al langer in het land zijn, en de tweede taal wel tot op zekere hoogte beheersen, is het verstandig om hun moedertaal te gebruiken. Allerlei taalkundig onderzoek laat namelijk zien dat het juist beter is wanneer kinderen een eerste taal goed leren (d.w.z. op basis van rijk taalaanbod), dan dat ze in de eerste jaren van hun leven een gebrekkig soort taal horen. Met andere woorden: voor hun vaardigheid in welke taal dan ook is het beter wanneer de ouders hun moedertaal gebruiken. De nationale taal leren ze vervolgens op school, op voetbal, van vriendjes, etc. Met goed onderwijs hoeft een andere thuistaal helemaal niet tot achterstanden te leiden. Integendeel: onder bepaalde omstandigheden kan meertaligheid voordelen hebben.
Wat is vloeiend?
En wat willen deze Deense politici nu? Die willen kennelijk dat immigrantenouders Deens praten met hun kinderen, wat (zoals taalkundig onderzoek heeft bewezen) slecht is voor de Deense taalvaardigheid van hun kroost. Die kinderen kunnen niet anders dan gebrekkig Deens leren van hun ouders. Daarvoor worden ze dan op piepjonge leeftijd, wanneer ze naar de lagere school gaan, meteen afgestraft. Feitelijk dwing je de ouders dus iets te doen wat slecht is voor hun kinderen, en tegelijkertijd straf je kinderen voor de taalachtergrond van hun ouders. Wat is dat voor waanzin? Wie wordt hier beter van? De Deense samenleving zeker niet: immigranten en hun kinderen leren direct dat ze er niet bij horen. En dan nog iets: wat is dat eigenlijk, vloeiend Deens? Hoe kom je erachter of een kind dat beheerst? En hoe zit het met mensen die een regionaal accent hebben? Het klinkt allemaal nogal idioot.
Normaal doen
Is het de bedoeling dat kinderen van immigranten goed Deens leren? Prachtig, dat willen we allemaal (tenminste, in Nederlands is misschien Nederlands handiger, maar ok). Dan moet je vooral investeren in goed taalonderwijs. Je zou bijvoorbeeld kunnen beginnen met lesgeven aan kinderen die nog geen verblijfsvergunning hebben. En goede voorschoolse educatie opzetten voor kinderen met een andere thuistaal dan het Nederlands. Bovendien moet je docenten en ouders goed voorlichten over meertaligheid. Dat je kinderen veel moet voorlezen bijvoorbeeld, zodat ze een grote woordenschat opbouwen, in welke taal dan ook. Dat je gebruik van de moedertaal niet moet bestraffen, omdat dat averechts werkt.
Asscher, alsjeblieft, als je op zoek bent naar een manier om om te gaan met meertaligheid in Nederland: ga niet te rade bij Deense politici, maar vraag het een taalkundige. Er zijn er genoeg.
Sterre Leufkens is taalkundige en opgeleid aan de Universiteit van Amsterdam. Ze schreef haar proefschrift over transparantie in de talen van de wereld. Samen met Marten van der Meulen houdt ze een blog “De taalpassie van Milfje” in het Nederlands. Milfje Meulskens is hun gemeenschappelijke pseudoniem.
